Ενέργεια και κοινωνία

"Λοκροί στο Δάσος"

Αποψη -> Ενέργεια και Κοινωνία

Τα ποσοτικά χαρακτηριστικά της ενέργειας τα μετράμε σε joule.  Η ενέργεια όμως έχει και ποιοτικά αλλά και κοινωνικά χαρακτηριστικά.

«Ανάπτυξη»:  Σήμερα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κατά συντριπτικό ποσοστό καταναλώνουμε φυσικούς πόρους οι οποίοι είναι πεπερασμένοι.  Κατά κύριο λόγο χρησιμοποιούμε λιγνίτη, φυσικό αέριο και πετρέλαιο.  Οι πόροι αυτοί δεν ανανεώνονται αλλά αντίθετα συνεχώς αφαιρούνται με αποτέλεσμα να μειώνονται.  Πώς γίνεται λοιπόν να ονομάζουμε «Ανάπτυξη» (αντι για υπο-ανάπτυξη) μια κατάσταση η οποία βασίζεται σε μια αφαίρεση;  Είναι σαν να θέλουμε στο σπίτι μας να βράσουμε ένα αυγό και να καίμε τις καρέκλες μας.  Ουσιαστική ανάπτυξη μπορεί να στηριχθεί σε ένα μοντέλο το οποίο βασίζεται στην παραγωγή ενέργειας απο πόρο ο οποίος έχει θετικό πρόσημο, όπως πχ η χρήση ενέργειας απο τον ήλιο που δεν αφαιρεί απο το σύστημα του οποίου είμαστε τμήμα (γη) κάποιο κομμάτι του (πχ λιγνίτη, πετρέλαιο, αέριο κλπ).  Η διαδικασία αυτή εμπεριέχει πρόσθεση με αποτέλεσμα να δίνει στη λέξη «Ανάπτυξη» την πραγματική της υπόσταση.

Ηθική Οικονομία:  Πόσο ηθική μπορεί να είναι μια οικονομία που βασίζεται σε αφαίρεση πόρων απο το σύστημα το οποίο έχει σχεδιαστεί να εξυπηρετεί;  Σίγουρα δεν είναι και πολύ.  Εκτός αυτού η ίδια η αφαίρεση των πόρων της την καθιστά μη βιώσιμη και σίγουρα δεν είναι δυνατό να διατηρηθεί για πολύ και θα αντικατασταθεί από μία οικονομία που δεν προσπαθεί να μειώσει τις «παράπλευρες απώλειες» της μεγέθυνσης της.  Η οικονομία θα επανασχεδιαστεί ώστε να υποστηρίξει τη μετάβαση απο μια κοινωνία που βασίζεται σε μη-ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε μια κοινωνία που βασίζεται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.  Ας μην ξεχνάμε οτι η οικονομία (σε αντίθεση με τον Λιγνίτη ή τον ήλιο) είναι δημιούργημα του ανθρώπου ώστε να τον εξυπηρετεί.  Έτσι η οικονομία δεν έχει δικούς της άκαμπτους «νόμους» και ούτε  «δυνάμεις» της αγοράς υπάρχουν.  Η κοινωνική ανάγκη ορίζει εναν ριζικό επανασχεδιασμό ώστε να προκύψει ενα νέο μοντέλο οικονομίας (σίγουρα διαφορετικό απο το υπάρχον) το οποίο να βασίζεται στην ηθική και να ενισχύει την παραγωγή-διαχείριση ενέργειας απο τον ήλιο (και άλλες ΑΠΕ). 

Δημοκρατία: Σε πολλούς ορισμούς για τη δημοκρατία αναφέρεται η απλότητα στη λειτουργία και η συμμετοχή ως δύο βασικά στοιχεία ώστε να υπάρχει ουσιαστική δημοκρατία.  Πόσο «δημοκρατική» είναι λοιπόν η σημερινή ενέργεια; Όχι και πολύ. Η συμμετοχή ήταν εξαρχής μικρή διότι εκ των πραγμάτων ο τόπος παραγωγής ήταν συγκεντρωμένος σε λίγα κέντρα (μονάδες παραγωγής) και ο τρόπος πολύ εξειδικευμένος.  Τα στοιχεία αυτά παρότι ακούγονται φυσιολογικά (σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα) είναι συνηθισμένα αλλα σίγουρα όχι φυσιολογικά αφού μειώνουν τη δυνατότητα συμμετοχής των πολλών και άρα μειώνουν και τη δημοκρατικότητα της σημερινής ηλεκτρικής ενέργειας.  Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι σίγουρα πιο δημοκρατικές αφού η πρόσβασή τους (ήλιος, νερό, αέρας κλπ) είναι εφικτή από  περισσότερους ανθρώπους απ’οτι το πετρέλαιο, ο λιγνίτης και το αέριο.  Η δε εκμετάλλευσή τους πιο εύκολη απο μη εξειδικευμένους ανθρώπους.

Ειρήνη:  Πόσο «ειρηνική» είναι η σημερινή ενέργεια; Την απάντηση μπορεί να τη δώσει η ταινία «ο πόλεμος για τη φωτιά» (1981, Ζαν Ζακ Ανο).  Στην ταινία οι άνθρωποι της παλαιολιθικής εποχής δεν έχουν την τεχνολογία να ανάψουν την απαραίτητη για την επιβίωση τους φωτιά (ο μόνος τρόπος είναι να «πάρουν» πχ φωτιά απο κάποιο δάσος που καίγεται λόγω κεραυνού κλπ).  Έτσι προσπαθούν να τη διατηρήσουν με κόστος ακόμη και την ίδια τους τη ζωή όταν δέχονται επιθέσεις απο ισχυρότερες φυλές που θέλουν να τους την πάρουν  με τη βία.  Όταν οι άνθρωποι ανακαλύπτουν πώς να ανάβουν φωτιά, οι πόλεμοι για τη φωτιά παύουν.  Πόσες διαφορές υπάρχουν με το σήμερα;  Όχι και πολλές.  Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο είναι αιτία είτε να γίνονται πόλεμοι, ή να εγκαθίστανται αντιδημοκρατικές κυβερνήσεις σε τόπους που διαθέτουν κοιτάσματα με σκοπό αυτά να τα εκμεταλευτούν οι πιο ισχυροί.  Τα κοιτάσματα που έχουν κατακτηθεί με βία σίγουρα θα παράγουν «βιαιη ενέργεια».  Έτσι σε 200 χρόνια μπορεί δυο άνθρωποι να συζητάνε και να λένε: “το πιστεύεις ότι τον 21ο αιώνα οι άνθρωποι πολεμούσαν για την ενέργεια;” Και θα γελούν...  Μη βίαιη ενέργεια λοιπόν μπορεί να προκύψει απο ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Υγεία: πόσο υγιεινή είναι η ενέργεια που παράγεται απο λιγνίτη, πετρέλαιο και φυσικό αέριο και μεταφέρει βαραία μέταλλα απο το υπέδαφος στην ατμόσφαιρα;  Τα ιατρικά στοιχεία δείχνουν οτι δεν είναι και πολύ.

Ηθική: πόσο ηθική είναι η ενέργεια που καταναλώνουμε σήμερα; Μας φέρνει πιο κοντά ως ανθρωπότητα; σίγουρα όχι.  Απο τη στιγμή που οι πηγές που χρησιμοποιούμε είναι πεπερασμένες προκαλούν διαχωρισμό και όχι συμπόνοια. 

Ελευθερία: Αντί για ενίσχυση της ελευθερίας ή ενέργεια που παράγεται σήμερα ενισχύει τον μεγαλύτερο εχθρό της ελευθερίας, την εξάρτηση.  Για την ενέργεια που χρησιμοποιούμε εξαρτόμαστε από πηγές, ανθρώπους και πρακτικές μακριά απο εμάς. 

Παρότι μπορούμε να αναφέρουμε και άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ενέργειας που χρησιμοποιούμε σήμερα, ας σταματήσουμε εδώ και ας εξετάσουμε τη μεγάλη αντίφαση που προκύπτει


Θέλουμε ως άνθρωποι να ζούμε σε μια κοινωνία που να βασίζεται στην Ανάπτυξη αλλά χρησιμοποιούμε ενέργεια η οποία ουσιαστικά απαιτεί την υπο-Ανάπτυξη.
Θέλουμε ως άνθρωποι μια ηθική οικονομία που να ενισχύει την βιωσιμότητα της κοινωνίας μας αλλά χρησιμοποιούμε μια ενέργεια που απαιτεί μια ανήθικη οικονομία και που βασίζεται στην αβεβαιότητα και την αφαίρεση των πόρων.
Θέλουμε ως άνθρωποι περισσότερη δημοκρατία αλλά χρησιμοποιούμε ενέργεια η οποία βασίζεται στον περιορισμό της δημοκρατίας ώστε να εξασφαλιστεί η ενέργεια αυτή.     
Θέλουμε ως άνθρωποι ειρήνη αλλά χρησιμοποιούμε βίαιη ενέργεια μιας και βασίζεται στον πόλεμο και την εγκαθίδρυση ολοκληρωτικών καθεστώτων.
Θέλουμε ως άνθρωποι περισσότερη υγεία αλλά χρησιμοποιούμε ενέργεια που την καταστρέφει.
Θέλουμε ως άνθρωποι την οικειότητα και την αγάπη αλλά χρησιμοποιούμε ενέργεια η οποία βασίζεται σε διαχωρισμούς.  - Αυτό το στοιχείο θα ενταθεί εκθετικά πολύ σύντομα κατά την άποψη μου.
Θέλουμε ως άνθρωποι την ελευθερία αλλά χρησιμοποιούμε ενέργεια η οποία εμπεριέχει εξάρτηση.


Από τον παραπάνω συλλογισμό ηθελημένα άφησα εκτός τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.  Είναι δεδομένο οτι η ενέργεια που χρησιμοποιούμε δεν είναι φιλική προς το περιβάλλον.  Αυτό όμως έχει τονισθεί υπερβολικά και δεν θα είχε νόημα να το επαναλάβω.  Αυτό στο οποίο θέλω να δώσω έμφαση είναι οτι τα χαρακτηριστικά τα οποία επιζητούμε στη ζωή μας (ευημερία, ελευθερία, δημοκρατία, συμπόνοια, ειρήνη κλπ) είναι και τα χαρακτηριστικά τα οποία θέλουμε να έχει και η κοινωνία στην οποία ζούμε και άρα πρέπει να είναι και τα χαρακτηριστικά της ενέργειας που καταναλώνει η κοινωνία αυτή.  Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι κάτι το οποίο έχει μπει στην κοινωνική ζωή μόλις τις τελευταίες δεκαετίες και έτσι σε μεγάλο βαθμό δικαιολογημένα ίσως να μην «αγγίζει» τόσο πολύ το μεγαλύτερο ποσοστό της κοινωνίας.  Δεν είναι παράλογο.  Απο την άλλη όμως οι άνθρωποι εδω και χιλιάδες χρόνια επιζητούν, διαδήλωνουν και δυστυχώς πολλές φορές πολεμούν για ευημερία, ελευθερία, ισότητα, δημοκρατία και ειρήνη.  

Στο παραπάνω κείμενο, η χρησιμοποίηση της λέξης «Ενέργεια» είναι λανθασμένη.  Η ορθή λέξη είναι η «Εξέργεια».  Χρησιμοποιώ όμως τη λέξη «Ενέργεια» διότι η «Εξέργεια» δεν έχει μπει ακόμη στο λεξιλόγιο μας και τη ζωή μας.  Η «Εξέργεια» είναι το διαθέσιμο προς εκμετάλλευση τμήμα της «Ενέργειας» για ένα συγκεκριμένο σκοπό και για συγκεκριμένο χρόνο.  Ο ορισμός όμως αυτός δεν είναι είναι πλήρης και ούτε ικανός να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει τη νέα αυτή έννοια.  Η «εξέργεια» είναι μια έννοια που μας έρχεται από τους νόμους της θερμοδυναμικής και ελπίζω σύντομα να μπορέσω να εξηγήσω όσο το δυνατό καλύτερα μπορώ καθότι είναι πολύ χρήσιμη έννοια και ίσως και αναπόσπαστο κομμάτι μιας πραγματικά βιώσιμης ανάπτυξης. 

Δημήτρης Κιτσικόπουλος
20.08.11
email: dasos22350@gmail.com


Σχόλιο:


Διάβασα πρόσφατα μία μελέτη της επιτροπής βιώσιμης ανάπτυξης της Μεγάλης Βρετανίας με τίτλο "Prosperity withouth Growth?", δηλαδή "Ευημερία χωρίς Ανάπτυξη;". Μπορείτε να τη διαβάσετε στα αγγλικά εδώ.
 Η μελέτη αυτή θέτει καίρια ερωτήματα σχετικά με θεμελιώδεις οπτικές της κοινωνίας μας, όπως το τι είναι ευημερία. Μέχρι τώρα η ευημερία έχει ταυτιστεί με την οικονομική ευμάρεια. Οι έρευνες όμως των ανθρωπιστικών επιστημών δείχνουν ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι απλά, αλλά καταδεικνύουν ότι οι άνθρωποι όντως δηλώνουν ευχαριστημένοι από τη ζωή τους ανάλογα με το εισόδημά τους αλλά μέχρι ένα σημείο. Πέρα από ένα συγκεκριμένο εισόδημα, που περίπου τοποθετείται στα 15.000 δολάρια το χρόνο, οι δείκτες ευτυχίας ελάχιστα αλλάζουν με την αύξηση του εισοδήματος (Πιν.6, σελ.33). Αντιθέτως, η διεκδίκηση μεγαλύτερου εισοδήματος στο καπιταλιστικό σύστημα συνήθως σημαίνει αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων, η οποίες αποδεδειγμένα αυξάνουν την αίσθηση δυστυχίας σε μία κοινωνία συνολικά.
Ακόμη όμως κι αν δεχτούμε την οικονομική ευμάρεια ως πρώτιστη αξία, θα διαπιστώσουμε ότι το σημερινό σύστημα κοινωνικής οργάνωσης χωλαίνει και στο δεύτερο πρωταρχικό συστατικό του, την Ανάπτυξη,  μια και η οικονομική ευμάρεια έχει ταυτιστεί με την ανάπτυξη, που σημαίνει ότι η οικονομία, η παραγωγή και η κατανάλωση πρέπει διαρκώς να αυξάνονται. Δίχως αυτή τη συνεχή αύξηση το παγκόσμιο οικονομικό οικοδόμημα καταρρέει αυτομάτως, μιας και βασίζεται σε εικονικό χρήμα, δηλαδή χρήμα που δεν υπάρχει τώρα, αλλά λόγω της ανάπτυξης αναμένεται να παραχθεί. Ζούμε δηλαδή διαρκώς με δανεικά από το μέλλον.
Κοινός νους είναι ότι αυτό δεν μπορεί να διατηρηθεί επ' άπειρον. Σήμερα βρισκόμαστε στο παρά πέντε αφού το σύστημα έχει κολλήσει από όλες τις πλευρές: Οικολογική, Κοινωνική αλλά και καθαρά
Οικονομική.
Δεν μπορώ να πω ότι το βιβλίο αυτό δίνει και πολλές απαντήσεις, παρόλα αυτά θέτει τα καίρια ζητήματα. Εστιάζει αρκετά σε αλλαγές που μπορούν να συμβούν από τις κεντρικές διοικήσεις των κρατών και των φορέων. Εμείς στους Λοκρούς πιστεύουμε πολύ στην αντίθετη κατεύθυνση της δράσης, δηλαδή από τη βάση προς την κορυφή.
Πολύ ενδιαφέρουσα βρίσκω την παρατήρηση ότι ο καταναλωτισμός, κύριο συστατικό του καπιταλιστικού συστήματος, έχει βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη ψυχολογία και καλύπτει κάποια σημαντική κοινωνική ανάγκη του ανθρώπου. Μήπως λοιπόν θα χρειαζόταν μία εν τω βάθει μελέτη της ανθρώπινης κοινωνίας και των αναγκών του ατόμου πριν προχωρήσουμε απλά στο πώς θα υποστηρίξουμε ένα οικονομικό σύστημα που καταρρέει; Μήπως η απαγωγή του ανθρώπου από την ολιγάριθμη κοινότητα και το φαινόμενο της απρόσωπης μεγαλούπολης, εκεί όπου η ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει και να αλληλεπιδρά με τους ομοίους του αγνοείται παντελώς, δημιουργεί διαστροφές όπως ο καταναλωτισμός, οι οποίες σε ένα διαφορετικό κοινωνικό σύστημα δεν θα υπήρχαν. Μήπως τελικά χρειάζεται εμείς οι ίδιοι να αναρωτηθούμε τι θέλουμε από τη ζωή μας πριν αποφασίσουμε τι κοινωνία θα φτιάξουμε;
Από εδώ το πάμε, από εκεί το πάμε, πάλι στην Αυτογνωσία καταλήγουμε!

Γ. Τσιτσιρίγκος